Ik kende ooit een Duits boek (roman) dat volgens mij, uit herinnering, 'Der Schachmeister' heette. Dat werd mij eind jaren 80 op de MAVO aangeraden door een Duitse lerares. Ik ben helaas de naam van de auteur kwijt en kan op titel niets over boek vinden op internet.
Enfin. Het boek ging over een meesterschaker die zich tijdens een lange gevangenschap bezighoudt met in gedachten schaken tegen zichzelf als denkbeeldige tegenpartij, op een denkbeeldig schaakbord. Nadat de man weer vrij is gaat hij weer echt schaken, in een grote wedstrijd. Maar de tegenspeler komt erachter dat de meesterschaker zo in zichzelf is doorgedraaid en maakt daar misbruik van om te kunnen winnen, door de meesterschaker in de war te brengen.
Dit is alles wat ik er nog van weet. Van een uittreksel, naar ik meen.
Mijn interpretatie van deze verhaallijn is hoe vernietigend innerlijke gedachtenspelletjes kunnen zijn, en hoe theoretische intelligentie een obstakel kan zijn in de praktijk.
Wat betreft het schaken in gedachten zie ik drie opmerkelijke punten als recept voor waanzin. Punten die met elkaar vergroeien en elkaar versterken.
- het gaat om een denkbeeldig schaakbord met denkbeeldige stukken
- de ik-persoon gaat voor zichzelf stappen uitdenken (plus alternatieve stappen voor als de "ander" iets anders gaat doen)
- de ik-persoon gaat voor de "ander" stappen uitdenken (plus alternatieve stappen voor als de "ander" iets anders doen)
Zo loop je heel intelligent denkbeeldige paden af waarmee je hopeloos in jezelf kunt verdwalen. Ik denk dat het bijvoorbeeld moeilijk kan worden een denkbeeldige schaakpartij te stoppen, want er is geen echt bord om opzij te zetten. Alles gebeurt in gedachten.
Het kan al moeilijk zijn om een "muziekje" in je hoofd te stoppen. Dus stel je voor wat er gebeurt als je jezelf openstelt voor zo'n denkbeeldige ervaring.
The Doors hebben ooit een demo opgenomen die 'Go Insane' heet:
The Doors - Go Insane
http://www.youtube.com/watch?v=IQeSrMWi5YcHet lied is later opgenomen als 'A Little Game' in Jim Morrison's epische 'The Celebration of the Lizard'.
http://en.wikipedia.org/wiki/Celebration_of_the_Lizardhttp://en.wikipedia.org/wiki/The_Doors:_Box_SetHier is de tekst:
Once I had a little game
I liked to crawl back into my brain
I think you know the game I mean
I mean the game called 'go insane'
Now you should try this little game
Just close your eyes, forget your name
Forget the world, forget the people
And we'll erect a different steeple.
This little game is fun to do.
Just close your eyes, no way to lose.
And I'm right there, I'm going too.
Release control, we're breaking through.
Als je doet wat in deze tekst staat, krijg je volgens mij gegarandeerd schizofrene verschijnselen. Ik vind dat Jim Morrison hier goed doorheeft hoe mensen zichzelf gek kunnen maken.
Interessant vind ik de passage "I'm right there, I'm going too". Want er is helemaal niemand. Het gaat maar om een tekst en een geluidsopname. Die persoon is maar wat de luisteraar zichzelf inbeeldt. Zo makkelijk kun je de deur naar waanzin openzetten. Ik ben niet alleen, want iemand spreekt tot me via zijn muziek.
Tegenhanger hierin vind ik Syd Barrett's "I'm not here", in Pink Floyd's Jugband Blues. Dat deed me beseffen hoe vreemd het eigenlijk is om te luisteren naar de stem van iemand die er feitelijk niet is. Als ik de televisie aanzet heb ik als vanzelf de indruk dat er leven bij mij in huis is, terwijl ik feitelijk nog even alleen ben als wanneer de televisie uitstaat. Toch kan ik de gedachte niet uitsluiten dat ik, als ik televisie kijk, naar mensen kijk en luister. Zou ik dat wel kunnen uitsluiten dan zou ik geen televisie kunnen kijken. Televisie kijken staat of valt bij de bereidwilligheid om fantasie voor realiteit door te laten gaan.
Ik heb in recente jaren in de krant gelezen dat televisie een catalysator kan zijn voor kinderen van drie jaar en jonger, autisme te ontwikkelen. Wat ik me erbij voorstel is dat kinderen dan opgaan in een als (voor hen) werkelijkheid gepresenteerde fantasie. Voordat je enigszins met je kind kunt praten, zit het al vol met de grootste onzin van een medium dat gespecialiseerd is in misleiding.
Het parkeren van kinderen bij een televisie kan dan volgens mij een vroege vorm van glaasje draaien (geesten oproepen) worden. Er zitten mannetjes in de televisie die met je praten alsof ze echt met je praten. Ga dan nog maar naar een hakkelende voorlezende, saaie ouder luisteren. Voor zover men al voorleest. Ik kan me goed voorstellen dat veel kinderen dan liever wegdromen bij mannetjes in de televisie, en dat ze zo aangemoedigd kunnen worden om geen werkelijkheid te zien.
Illusies mengen met realiteit kan de mooiste effecten geven. Zoals bijvoorbeeld bij een goochelaar. Totdat mensen werkelijk in zo'n mix gaan geloven. Dan willen mensen zelfs op poppen (Barbies) lijken, en vinden ze een echt mens lelijk als die van dat ideaal afwijkt. Zo maken mensen zichzelf massaal gek, denk ik. Een illusie kan zo hevig zijn dat werkelijkheid tegenvalt.
Als je hevig in Sinterklaas gelooft, kan het moeilijk zijn om het tegendeel nog te geloven. Ik heb (van televisie) begrepen dat er ook op latere leeftijd sporen van overblijven. Voor een volwassene zal niet gauw "meneer" tegen Sinterklaas zeggen. Men zegt dan toch "Sinterklaas".
Zelfs al zou er een gen ontdekt zijn dat voor schizofrenie staat, en zelfs al zou schizofrenie misschien ooit te genezen worden, dan vraag me toch af of het niet beter zou zijn om kinderen geen nonsens op te dringen. Als je doordenkt, hoe kun je dan nog je ouders vertrouwen, als ze je in een moeilijke wereld van alles wijsmaken? Als kinderen kritisch en inzichtelijk vragen hoe het kan dat Sinterklaas overal tegelijk lijkt te zijn, wordt dat vaak afgestompt met dooddoeners totdat de kinderen "te oud" worden. Een ander bepaalt samenzweerderig wat ik als kind als waarheid moet aannemen. Terwijl liegen verboden is.
Voor iemand die aanleg heeft om zich te verliezen in fantasie, kan zo'n ervaring extra verwarrend zijn. Eerst moet je een verhaal geloven en daarna moet je het volgens dezelfde personen weer afzweren, omdat je anders gek bent. Begin er dan niet over, zou ik willen zeggen.
Ook met entertainment, zoals van Disney, kan het moeilijk worden om nog te beseffen dat het "maar" om fantasie-figuren gaat.
Als iemand een knuffelbeer aan stukken scheurt of een Barbie verbrandt, roept dat volgens mij toch de associatie op dat ze echt pijn lijden. Zeker als het gaat om een eigen knuffelbeer of Barbie. Iets waarin je jarenlang je eigen gevoelsleven hebt geprojecteerd. Hoe kun je dan nog 100% uitsluiten dat zo'n ding geen pijn voelt? De ene persoon zal nuchterder reageren dan de ander. Toch denk ik dat de meeste mensen zo'n actie walgelijk zullen vinden, en dat er dus een verschil is tussen de ene zak watten en de andere. Je hoeft er maar een gezicht op te tekenen en als vanzelf gaat het "leven".
De grens tussen illusie en werkelijkheid is al vaag. Om ze dan ook nog vrijwillig met elkaar te vermengen, is misschien teveel voor een aantal mensen. Sinterklaas, teddyberen en Barbies zijn nog een peulenschil vergeleken met wat de media de mensen dagelijks serveert. Met een beetje knippen en plakken kun je mensen van alles wijsmaken. Zoals bijvoorbeeld met oorlogspropaganda.
De meeste mensen zijn volgens mij makkelijk te hypnotiseren. Een herhaalde leugen wordt vanzelf waarheid. Zeker als de leugen aantrekkelijk is. Misschien komt er bij een ziekte schizofrenie ook nog eens zelfhypnose bij, waar geen hypnotiseur je uit kan redden.
Mensen leren zichzelf en anderen om illusies te aanvaarden. Ga maar eens op het marktplein verkondigen dat we in een vreselijke wereld leven. Veel mensen zullen zo'n standpunt afdoen als negatieve onzin. Men zegt gerust: "Ik wil dit niet weten."
Ik vraag me af in hoeverre problemen met een moeilijk definieerbare ziekte als "schizofrenie", op te lossen zijn met het ontdekken van een gen. Wat kan men met deze kennis?
Theoretisch zou het mooi zijn als men aanleg reeds bij de geboorte kan herkennen. Dan zouden ouders voorzichtiger kunnen zijn met verzinsels en tegenstrijdigheden. Maar ik betwijfel of men daaraan zal denken, en of men dat kan opbrengen. Misschien zou men beter op moeten letten in hoeverre kinderen opgaan in illusies. Voor zover men in staat is te vertellen wat dan geen illusie is.
In praktijk zal men liever voor een wonderpil gaan, vrees ik. En wie weet wat zo'n behandeld gen dan voor effect heeft.
Waar ik moeite mee heb is dat "schizofrenie" voor mij een te vage term is. Zeker om er een gen aan te koppelen. Zo gaan veel mensen er automatisch vanuit dat een schizofreen stemmen in zijn hoofd hoort en bij voorkeur met een bloederige bijl over straat rent. Ik denk dat "schizofrenie" subtiele vormen kent die moeilijk te herkennen zijn, vanwege creativiteit en noodzaak van de schizofreen een illusie in de werkelijkheid te passen. Als er eenmaal een verkeerd uitgangspunt is, kunnen daaruit de bizarste gevolgtrekkingen volgen.
Stel dat UFO's bestaan en dat ze mensen ontvoeren voor medische experimenten. Het zou kunnen. En als het kan, dan zou het kunnen verklaren waarom mensen plotseling spoorloos kunnen verdwijnen.
Brian Wilson van de The Beach Boys was in de jaren 60 bezig met muziek die gewijd was aan de vier elementen. Toen hij een keer met het vuurgedeelte bezig was, brak er in de buurt brand uit. Wilson bedacht zich dat als het door vibraties van zijn muziek kwam, dat dan overal ter wereld brand zou kunnen uitbreken als men de plaat met deze "vuur"-muziek zou draaien. Dit zou een van de redenen zijn waarom die plaat nooit voltooid is. Om brand te vermijden.
In recente jaren heeft Wilson gezegd dat hij erg in de war was. Toch is de redenatie van zijn rampscenario op zich een logische uitwerking van de stelling dat bepaalde trillingen echt vuur zouden kunnen veroorzaken.
The Beach Boys - "Fire"
http://www.youtube.com/watch?v=DsMMeK8GeqAYouTube-info: Footage of Brian in the studio along with footage from the GV promo video. "Fire" (from the SMiLE sessions) is playing in the background.